Podwyższone ciśnienie w oku – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Zdecydowana większość osób zdaje sobie sprawę z faktu, że ciśnienie jest niezwykle ważnym parametrem obrazującym stan układu sercowo-naczyniowego, jednak porównywanie zjawiska nacisku krwi na tętnice i żyły z ciśnieniem mierzonym w gabinecie okulisty stanowiłoby poważny błąd. Ciśnienie w oku, określane również jako ciśnienie wewnątrzgałkowe, regulowane jest przez zupełnie inne czynniki, a odpowiednio wczesne zdiagnozowanie nieprawidłowości może uchronić pacjenta przed rozwojem schorzeń, które w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić nawet do utraty wzroku.

Ciśnienie oka – najważniejsze mechanizmy regulacji

Ciśnienie wewnątrzgałkowe związane jest z naciskiem, jaki płyn śródoczny wywiera na gałkę oczną. Aby lepiej wyobrazić sobie to zjawisko warto przypomnieć, że gałka oczna pomiędzy przednim odcinkiem oka (którego ostatnim elementem jest soczewka) a odcinkiem tylnym (w którym uwzględniana jest m.in. siatkówka) wypełniona jest tzw. ciałem szklistym, składającym się w znacznej części z wody. Oprócz tego w strukturach oka krąży tzw. płyn śródoczny, którego zadaniem jest nawodnienie i utrzymywanie napięcia rogówki, a tym samym umożliwienie im utrzymania odpowiedniego kształtu oraz przezroczystości. Jako bardzo uproszczoną analogię można wyobrazić sobie tutaj balon, który po odpowiednim napompowaniu powietrzem utrzymuje kulisty kształt, natomiast jeśli ilość powietrza spada, ulega odkształceniu – w oku podobną funkcję zamiast powietrza spełnia właśnie ciecz wodnista.

Płyn śródoczny wytwarzany jest przez ciało rzęskowe (otaczające tęczówkę), skąd przepływa przez komorę tylną, źrenicę i komorę przednią dostaje się pomiędzy beleczkowanie i wypływa kątem przesączania w stronę struktur rogówki (do zatoki żylnej twardówki, zwanej kanałem Schlemma), a stamtąd – odbierany jest przez naczynia krwionośne spojówki (żyły). Oprócz utrzymania prawidłowego ciśnienia śródocznego, ciecz wodnista spełnia również ważną funkcję związaną z dostarczaniem substancji odżywczych oraz usuwaniem zbędnych produktów przemiany materii.

Ciśnienie w oku – normy i możliwe odchylenia

W okulistyce nie istnieje pojęcie takie, jak prawidłowe ciśnienie w oku. Każdorazowo należy odnosić zmierzoną wysokość ciśnienia w oku do konkretnego przypadku klinicznego. U większości zdrowych osób ciśnienie w oczach przyjmuje wartości pomiędzy 10 a 20 mmHG.

Warto również pamiętać, że nie jest to wartość stała; w ciągu doby może zmieniać się o kilka milimetrów słupa rtęci w górę lub w dół, przy czym u osoby zdrowej wahania te nie powinny przekraczać 5 mm Hg. Podane wartości nie są jednak regułą u wszystkich pacjentów, bowiem u niektórych osób nawet nieco podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe okazuje się naturalną cechą organizmu i nie stanowi powodu do niepokoju, ponieważ nie wywołuje negatywnych konsekwencji zdrowotnych.

Wysokie ciśnienie w oku – przyczyny

Do utrzymania wartości ciśnienia w oku niezbędne jest zachowanie równowagi pomiędzy opisanym wcześniej procesem wytwarzania cieczy wodnistej oraz jej odprowadzaniem do naczyń krwionośnych. Jeśli mechanizm ten ulegnie zaburzeniu i płyn śródoczny nie może zostać sprawnie odprowadzony z gałki ocznej (najczęściej w wyniku mechanicznego zablokowania), u pacjenta można zaobserwować nadciśnienie wewnątrzgałkowe.

Warto jednak pamiętać, że nie każde podwyższone ciśnienie w oku wiąże się z wystąpieniem jaskry. Część populacji ma ciśnienie w oku powyżej 30 mmHg, ale jednocześnie nie wykazuje objawów uszkodzenia oka. Taki stan nazywamy nadciśnieniem ocznym.

Jaskra

Jedną z częstych przyczyn utrudnionego odpływu cieczy wodnistej okazuje się zablokowanie kąta przesączania w wyniku nieprawidłowych zmian w strukturach beleczkowania – w takim przypadku mamy do czynienia z jaskrą wtórną otwartego kąta. Inna możliwość to sytuacja, w której kąt przesączania jest zbyt wąski (co wynika z charakterystycznej budowy oka u konkretnego pacjenta – jest to cecha osobnicza), a to sprawia, że odpływ płynu śródocznego jest utrudniony i ograniczony. Opisywane zjawisko prowadzi do jaskry pierwotnej zamykającego się kąta przesączania. Istnieje również trzecia możliwość: jeśli u pacjenta kąt przesączania zbudowany jest prawidłowo i nic nie zakłóca odpływu cieczy wodnistej, ale ciało rzęskowe w wyniku zaburzeń produkuje jej zbyt wiele, mamy do czynienia z jaskrą pierwotną otwartego kąta przesączania.

Bez względu na rodzaj zmian w budowie oka, jaskra, poza podwyższonym ciśnieniem w oku, zawsze powoduje uszkodzenie nerwu wzrokowego.

Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego – badania

Badania ciśnienia ciśnienia wewnątrzgałkowego nazywamy tonometrią. Rekomendowaną obecnie metodą pomiaru – a jednocześnie najbardziej komfortową dla pacjenta – jest tzw. air puff, czyli tonometria bezkontaktowa. Polega ona na dmuchnięciu w stronę oka pacjenta strumieniem powietrza, który wywołuje chwilowe spłaszczenie rogówki. Najnowocześniejsze technologie air puff rejestrują odpowiedź rogówkową, czyli pozwalają na uwzględnienie w wyniku pomiaru właściwości biomechanicznych rogówki.

Istnieją ponadto dwie tradycyjne metody tonometrii. Pierwsza z nich – aplanacyjna – wykonywana jest przy pomocy tonometru Goldmanna. Po zabarwieniu filmu łzowego roztworem fluoresceiny, rogówka uciskana jest końcówką pryzmatu, a powstający menisk służy za wskaźnik do realizacji pomiaru. Natomiast metoda impresyjna polega na zmierzeniu oporu trzpienia tonometru, opierającego się na rogówce. Do obu badań – inaczej niż w przypadku air puff – wymagane jest wcześniejsze znieczulenie oka.

Zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe – metody leczenia

Obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego jest kluczowe dla powstrzymania procesu rozwoju jaskry bądź też niedopuszczenia do rozwinięcia się choroby. W wielu przypadkach wystarczająca okazuje się kuracja odpowiednio dobranymi lekami, które aplikuje się do oka w formie kropli. Istnieją jednak także zabiegowe metody leczenia, do których należą irydotomia, trabekulektomia, SLT/MLT, usunięcie soczewki, czy też kanaloplastyka.

Irydotomia

Irydotomia laserowa jest metodą leczenia stosowaną w jaskrze wąskiego kąta przesączania. Polega na wykonaniu w tęczówce niewielkiego otworu, umożliwiającego łatwiejszy przepływ płynu śródocznego pomiędzy tylną a przednią komorą oka. Odpowiednie skoncentrowanie promienia lasera zapewnia soczewka nagałkowa. Przed zabiegiem pacjent otrzymuje znieczulenie miejscowe (w formie kropli do oka).

Trabekulektomia

Metoda ta polega na precyzyjnym usunięciu części tkanki w obrębie beleczkowania, która blokuje odpływ cieczy wodnistej z oka. Tym samym tworzona jest alternatywna droga dla odprowadzania płynu śródocznego do naczyń krwionośnych. W wyniku zabiegu w górnej części gałki ocznej powstaje struktura nazywana pęcherzykiem filtracyjnym i to właśnie poprzez niego ciecz może przepływać w kierunku zatoki żylnej. Należy jednak pamiętać, że w niektórych sytuacjach utworzony pęcherzyk zamienia się w bliznę, dlatego konieczne może okazać się powtórzenie zabiegu. Dodatkowo metody chirurgiczne mogą spowolnić rozwój jaskry, ale nie są w stanie cofnąć jej negatywnych skutków.

SLT/MLT Selektywna Trabekuloplastyka Laserowa

Jest to metoda stosowana w przypadku jaskry otwartego kąta, jaskry wtórnej barwnikowej, dziecięcej, czy też stanowiącej powikłanie po zabiegach operacyjnych prowadzących do wytworzenia blizny. Spotykany często skrót SLT odnosi się do technologii lasera YAG (czyli yagowego), stosowanej w okulistyce przed wprowadzeniem lasera mikropulsowego wraz z bazującej na nim technologii zabiegowej MLT (mikropulsowej trabekuloplastyki). Dzięki zastosowaniu precyzyjnej wiązki laserowej, możliwe jest ułatwienie odpływu cieczy wodnistej na kilka miesięcy lub nawet lat.

Inne metody chirurgiczne

Oprócz metod opisanych powyżej, we współczesnej okulistyce stosuje się także inne metody chirurgicznego leczenia jaskry. Pierwszą z nich jest kanaloplastyka, która ma na celu odbudowanie naturalnej drogi odpływu cieczy wodnistej z oka, poprzez rekonstrukcję kanału Schlemma przy pomocy tworzywowych nici. Inna możliwość to wszczepienie mikroskopijnych stentów, czyli implantów, o skomplikowanej budowie wewnętrznej, które stają się nową drogą odpływu cieczy wodnistej.